Door: Anouk Smit Je probeert natuurlijk altijd om noodzakelijke informatie zo subtiel mogelijk in je verhaal te verwerken. Je wil je roman niet beginnen met een paginalange uiteenzetting van de situatie, maar met een laaiend spannende eerste alinea, die de lezer meteen het verhaal intrekt. En als toneelschrijver probeer je toch vooral clausen te voorkomen als: Ik had nooit verwacht dat het hier in Afrika 's avonds toch nog zo koud zou zijn. Ik wou dat ik mijn jas niet in het hotel had laten liggen. // Lees verder // |
We zijn een beetje bang als het op informatie geven aankomt. Hoe kun je bijvoorbeeld je personage uiteenzetten, zonder dat het eruit ziet als... een uiteenzetting van een personage? Al die informatie moet subtiel verwerkt. Maar voordat je het weet, ben je alleen maar bezig met informatie verstoppen in allerlei loze scènes en is je verhaal door dat gekonkel niet vooruit te branden.
Soms is het dan goed om extreme detail-isolatie te hanteren (daarover in een andere aflevering meer), maar soms kun je ook juist het tegenovergestelde doen, namelijk overinformatie geven. Bijvoorbeeld heel veel informatie, heel moeilijke informatie of informatie die op ware feiten berust. Het is een soort blufpoker, een beetje stoer doen. Maar als je een goede timing hebt en slim doseert, is het stukken beter dan verstoppertje blijven spelen.
In het boek Elementaire deeltjes van Michel Houellebecq zijn een paar mooie voorbeelden te vinden. Zo gooit hij er bijvoorbeeld op pagina 17 een stevig staaltje overinformatie in:
Soms is het dan goed om extreme detail-isolatie te hanteren (daarover in een andere aflevering meer), maar soms kun je ook juist het tegenovergestelde doen, namelijk overinformatie geven. Bijvoorbeeld heel veel informatie, heel moeilijke informatie of informatie die op ware feiten berust. Het is een soort blufpoker, een beetje stoer doen. Maar als je een goede timing hebt en slim doseert, is het stukken beter dan verstoppertje blijven spelen.
In het boek Elementaire deeltjes van Michel Houellebecq zijn een paar mooie voorbeelden te vinden. Zo gooit hij er bijvoorbeeld op pagina 17 een stevig staaltje overinformatie in:
"Op 14 december 1900, in een lezing voor de Berlijnse Academie met de titel 'Zur Theorie des Gesetzes der Energieverteilung im Normalspektrum', introduceerde Max Planck het begrip energiekwantum, dat een doorslaggevende rol zou spelen in de verdere ontwikkeling van de natuurkunde. Tussen 1900 en 1920, onder impuls van vooral Einstein en Bohr, probeerde men het nieuwe concept door middel van meer of minder ingenieuze modellen in te passen in het kader van de bestaande theorieën; pas vanaf het begin van de jaren twintig werd duidelijk dat dat kader ten dode was opgeschreven"
Daarna volgt een alinea over de creatieve werksfeer die Bohr om zich heen creëerde en daarna komt er pas weer een alinea over de hoofdpersoon. Over hoe hij, in tegenstelling tot Bohr, zo'n sfeer helemaal niet wist te creëren en dat er bij hem in het team meer een kantoorsfeer hing.
Blijkbaar kun je dus met gerust hart een enorme plens wetenschappelijke of geschiedkundige informatie opschrijven. Je hoeft het niet te verbergen; je mag het breed laten hangen. De lezer moet dan gewoon even zijn verwachtingspatroon aanpassen. En dat kan hij best, is gebleken.
Hieronder een ander voorbeeld overinformatie. Nu niet 'over' qua hoeveelheid of mate van feitelijkheid, maar in moeilijkheidsgraad:
Blijkbaar kun je dus met gerust hart een enorme plens wetenschappelijke of geschiedkundige informatie opschrijven. Je hoeft het niet te verbergen; je mag het breed laten hangen. De lezer moet dan gewoon even zijn verwachtingspatroon aanpassen. En dat kan hij best, is gebleken.
Hieronder een ander voorbeeld overinformatie. Nu niet 'over' qua hoeveelheid of mate van feitelijkheid, maar in moeilijkheidsgraad:
"Niemand van hen, daar was hij van overtuigd, had gehoord van de EPR-paradox en de experimenten van Alain Aspect; niemand had zelfs ook maar de moeite genomen zich op de hoogte te stellen van de vooruitgang die de natuurkunde sinds het begin van de eeuw had geboekt. [...] Derzinski en hijzelf, beiden oorspronkelijk als natuurkundigen opgeleid, waren de enigen op het CNRS die dat beseften." [pag. 21]
'EPR-paradox?' denk je als lezer, 'de experimenten van Alain Aspect? Daar heb ik ook nog nooit van gehoord!' Precies. Dit soort overinformatie bestaat uit dingen die de gemiddelde lezer niet weet, maar het personage wel. Waarom zou je als schrijver informatie geven waarvan je weet dat je lezer die niet begrijpt? Omdat de lezer daardoor meteen gaat geloven in de vakkundigheid van het personage, of het nou een natuurkundige is of een jongetje dat alles van vuurwerkbommen weet. Dit soort overinformatie heeft twee effecten: 1. Je personage wordt in één klap geloofwaardig en 2. Je voorkomt dat je allerlei andere details hoeft toe te voegen die (in dit geval) beschrijven hoe goed geïnformeerd het personage is en wat zijn plek in het team is.
Een andere vorm van overinformeren is het geven van informatie die de lezer wel kan controleren, maar alleen tot op zekere hoogte. Een voorbeeld (niet van Houellebecq):
Een andere vorm van overinformeren is het geven van informatie die de lezer wel kan controleren, maar alleen tot op zekere hoogte. Een voorbeeld (niet van Houellebecq):
"Ook had Karena er tijdens de zwangerschap op gestaan dat haar dochter het kind Dimitri zou noemen, naar haar overgrootvader Dmitry Mendeleev, de uitvinder van het periodieke systeem. Of anders Vasily, naar zijn zoon, haar grootvader, die – als jongen hield Albert van dat verhaal – de uitvinder scheen te zijn geweest van een superzware tank, die overigens nooit in gebruik genomen was, omdat hij veel te zwaar en veel te duur was. Maar dat had Albert later pas ontdekt, via Wikipedia, toen hij zich op een middag ten tijde van zijn depressieve periode had afgevraagd of hij de enige mislukkeling was in die lange lijn van briljante wetenschappers en uitvinders."
Al die informatie over de familiegeschiedenis van het personage, verpakt in een anekdote over mogelijke babynamen, zorgt ervoor dat de lezer een idee krijgt hoeveel druk er op dit nog niet eens geboren kind ligt. En de lezer kan de feiten controleren: Dmitry Mendeleev heeft inderdaad het periodieke systeem uitgevonden en zijn zoon ontwierp wel degelijk een superzware tank. Maar dat zij uit een 'lange lijn van briljante wetenschappers en uitvinders' komen, staat nergens vermeld. En ook is niet terug te vinden of deze Karena een nazaat van hen is. Je kunt op deze manier onverbloemd en zonder wegmoffelen je verzonnen informatie stevig in de Wikipedia-aarde wortelen.
Je hebt ook korte varianten van dit soort overinformatie, zoals:
Je hebt ook korte varianten van dit soort overinformatie, zoals:
"De speelfilm interesseerde hem absoluut niet, en hij weigerde tot twee keer toe met Godard samen te werken."
Houellebecq, M. Elementaire Deeltjes, De Arbeiderspers, pag. 31
Deze variant is niet alleen informatie die een voet in de werkelijkheid heeft (Godard), het is ook een verwijzing naar een niet-gebeurde situatie om de hoofdpersoon te typeren (hij hàd met Godard samen kunnen werken, maar wees hem af, kun je nagaan). Dat soort overinformatie kun je ook geven in de vorm van vooruit verwijzen naar situaties die nog niet gebeurd zijn, maar in de toekomst staan te gebeurden. Het personage weet nog van niks, maar de lezer kan aan die toekomstige gebeurtenis al aflezen met wat voor personage hij te maken heeft:
"Hij kwam als wees ter wereld, een voorbode van de eenzaamheid die hem zijn leven lang te wachten stond."
En combinaties kunnen natuurlijk ook, hier weer in een voorbeeld uit Elementaire deeltjes (pag. 7):
"Op het moment van zijn verdwijning werd Michel Djerzinski unaniem als zeer vooraanstaand bioloog beschouwd, en men dacht serieus aan hem voor de Nobel-prijs. Hoe belangrijk hij werkelijk was, zou pas enige tijd later blijken."
Als we het nazoeken, weten we dat Michel Djerzinski nooit een Nobel-prijs gewonnen heeft. De informatie dat hij serieus overwogen was, kan de lezer niet controleren, maar geeft desondanks ineens een heel heldere maatstaf om het personage mee in te schalen. Bovendien maakt dat "zou pas later blijken" ons nieuwsgierig.
Een beetje ballen hebben in het geven van informatie dus. Wegmoffelen waar het moet, maar hupsakee de schijnwerpers erop waar het kan. //
Een beetje ballen hebben in het geven van informatie dus. Wegmoffelen waar het moet, maar hupsakee de schijnwerpers erop waar het kan. //