kwetsbaarheid, herkenbaarheid en humor
Lena Dunham In ‘De schaamte van de schrijver deel 1’ was te lezen hoe je met schaamte in het schrijfproces kunt omgaan. Het is belangrijk om je tijdens het schrijven kwetsbaar te durven opstellen. In deel 2 werd Karl Ove Knausgård behandeld als voorbeeld van een schrijver die dit extreem goed kan. Hij schreef de radicaal autobiografische romanserie Mijn Strijd en gaf met deze manier van kwetsbaar opstellen zin aan zijn leven.
Ook Lena Dunham, schrijver, regisseur van en actrice in de razend populaire serie Girls, heeft zich in haar werk heel kwetsbaar opgesteld. Girls is geen letterlijke vertelling van haar eigen leven, maar Dunham heeft de personages wel sterk gebaseerd op zichzelf en op mensen die ze kent. In oktober 2014 stond ze weer in de belangstelling naar aanleiding van het verschijnen van haar boek Not That Kind of Girl, dat wél letterlijk over haar eigen leven gaat.
Kennelijk voelt men zich aangetrokken tot haar echtheid en kwetsbaarheid. Maar hoe durft ze het? Wat brengt het haar? En heeft ze daarin iets gemeen met Karl Ove Knausgård?
Ook Lena Dunham, schrijver, regisseur van en actrice in de razend populaire serie Girls, heeft zich in haar werk heel kwetsbaar opgesteld. Girls is geen letterlijke vertelling van haar eigen leven, maar Dunham heeft de personages wel sterk gebaseerd op zichzelf en op mensen die ze kent. In oktober 2014 stond ze weer in de belangstelling naar aanleiding van het verschijnen van haar boek Not That Kind of Girl, dat wél letterlijk over haar eigen leven gaat.
Kennelijk voelt men zich aangetrokken tot haar echtheid en kwetsbaarheid. Maar hoe durft ze het? Wat brengt het haar? En heeft ze daarin iets gemeen met Karl Ove Knausgård?
dwangmatig eerlijk zijn
Lena Dunham is al een open boek sinds ze kan praten. Ze moest en zou altijd haar echte zelf aan de wereld tonen.
“Ik had van jongs af aan mijn ouders, zus, oma – iedereen die naar me wilde luisteren eigenlijk – verteld wat me allemaal bezighield. Ik bewoon een wereld die bijna dwangmatig vrij van geheimen is.”
Dunham, Lena. Not that kind of girl. Levenslessen om (vooral niet) op te volgen. Vert. Maaike Bijnsdorp en Lucie Schaap. Amsterdam: Meulenhoff, 2014, p. 181.
Ze zegt in interviews dat ze nu nog steeds een open boek is, omdat ze absoluut niet met een gevoel van schaamte wil leven. Ze geeft aan eerlijk te moeten zijn om geestelijk gezond te blijven.*) Al vroeg in haar schrijfcarrière besloot ze dan ook om zoveel mogelijk te putten uit eigen ervaringen. Ze maakte twee semi-autobiografische films waar ze zelf in speelde (Creative nonfiction en Tiny Furniture) en ook voor haar comedyserie Girls baseerde ze zich sterk op haar eigen leven en speelde ze zelf de hoofdrol.
*) Q on CBC. “Lena Dunham is “Not That Kind of Girl”” Youtube, 1 oktober 2014. Web. 28 januari 2015.
*) Q on CBC. “Lena Dunham is “Not That Kind of Girl”” Youtube, 1 oktober 2014. Web. 28 januari 2015.
| Het idee voor Girls ontstond in 1986, toen een stuurloze Lena Dunham na haar afstuderen, met haar eveneens stuurloze vriendinnen, in een Manhattense zaak voor exclusieve babykleding ging werken.*) Werken in de zaak werd algauw saai en Lena Dunham had moeite om zin te geven aan haar leven. Tot ze bedacht dat ze over die stuurloosheid van haar en haar vriendinnen kon schrijven. Nu geeft ze in Girls, met veel humor en overgave, een eerlijk, rauw en ongepolijst beeld van twintigers die na hun afstuderen niet weten wat ze met hun leven aanmoeten. Ze willen succesvol zijn, maar weten niet zeker waar hun passie ligt. *) Kouters, Steffie. ‘In 'Not that kind of girl' spaart Lena Dunham zichzelf geen moment.’ Volkskrant Magazine, nr. 706 (2014): p. 16-23. |  |
Analyse: *)
Lena Dunham is zich bewust dat schaamte gaat woekeren wanneer je er niet over praat. Ze doet wat Brené Brown van de mensen vraagt en treedt met haar schaamte naar buiten (zie deel 1). Dit is voor haar een persoonlijke noodzaak bij het schrijven, net als voor de romanschrijver Karl Ove Knausgård. (Tegelijkertijd gaat haar werk over de zoektocht van twintigers naar hun passie, en daarmee hun zoektocht naar ‘persoonlijke noodzaak in het leven’.)
*) Alle analyses in dit artikel baseren zich op de in ‘De schaamte van de schrijver deel 1’ uiteengezette terminologie en theorie over de werking van schaamte in een schrijfproces.
Lena Dunham is zich bewust dat schaamte gaat woekeren wanneer je er niet over praat. Ze doet wat Brené Brown van de mensen vraagt en treedt met haar schaamte naar buiten (zie deel 1). Dit is voor haar een persoonlijke noodzaak bij het schrijven, net als voor de romanschrijver Karl Ove Knausgård. (Tegelijkertijd gaat haar werk over de zoektocht van twintigers naar hun passie, en daarmee hun zoektocht naar ‘persoonlijke noodzaak in het leven’.)
*) Alle analyses in dit artikel baseren zich op de in ‘De schaamte van de schrijver deel 1’ uiteengezette terminologie en theorie over de werking van schaamte in een schrijfproces.
empathie als vijand van de schaamte
Naast het maken van haar films en series schreef Lena Dunham ook het boek Not That Kind of Girl, dat een soort bekentenisliteratuur en adviesboek ineen is. Sommige critici vinden al dat schrijven over jezelf maar navelstaren. Lena Dunham zegt daarop:
“Idealiter is alle kunst waarachtig, en dagboeken, autobiografieën, kortom bekentenisliteratuur, is dat als het goed is per definitie. Dat trekt mij aan, ik houd van dingen die mijn eigen ervaringen weerspiegelen en normaliseren. Als onzekere tiener heb ik daar veel aan gehad. (…) Er zijn zeker mensen die vinden dat Girls teveel zelfreflectie bevat en die liever naar iets kijken dat meer gaat over de buitenwereld, maar ik hoop dat mensen erkennen dat er binnen het kader van wat ik doe nog steeds ruimte is voor sociaal commentaar. Mijn werk weerspiegelt toch ook de realiteit.”
Velden, Ilse van der. “'Het naakt blijft'. Interview met Lena Dunham over Girls.” [2014] Cinema. – 28-01-2015
 | Lena Dunham vindt dat onze cultuur erg gefocust is op perfectie en op het idee om je meest ideale zelf te worden. In feite worstelen we ons door iedere dag, maken we fouten en dragen we voortdurend schaamte mee over al deze fouten. Door hierover te schrijven hoopt ze mensen een klein beetje te kunnen bevrijden van de drang om hun ideale zelf te worden.*) Lena Dunham stopt alle angsten en onzekerheden waar ze zelf tegenaan loopt in de inhoud van haar werk. In plaats van ze alleen te voelen en zich er mogelijk door te laten belemmeren, gebruikt ze die angsten en onzekerheden juist, maakt ze er een 'product' van. Kunnen wij net zo dapper zijn? |
*) Q on CBC. “Lena Dunham is “Not That Kind of Girl”” Youtube, 1 oktober 2014. Web. 28 januari 2015.
Lena Dunham heeft veel last gehad van onzekerheid en van mensen die vonden dat ze niet zoveel over haar persoonlijke ervaringen moest schrijven, maar uiteindelijk, zo zegt ze in haar webserie Ask Lena op Youtube, houdt ze zich vast aan het idee dat het persoonlijke politiek is en dat je met het delen van persoonlijke verhalen een vorm van activisme uitvoert die op dit moment heel belangrijk is voor vrouwen. Als je persoonlijke informatie deelt, maak je contact met mensen die zich alleen voelen op de wereld.*)
*) Dunham, Lena. “ASK LENA #5: Insecure writer” Youtube, 23 september 2014. Web. 28 januari 2015.
*) Dunham, Lena. “ASK LENA #5: Insecure writer” Youtube, 23 september 2014. Web. 28 januari 2015.
Veel twintigers van nu herkennen zich in haar en in de Girls-personages. Ze zien Lena Dunham als de stem van hun generatie. Dat komt door de echtheid van haar serie. Dit is hoe mensen echt zijn, dit is hoe onhandig seks echt gaat, dit is hoe stom vrienden echt kunnen doen. En die echtheid heeft ze bereikt door dicht bij zichzelf te blijven. Wij schrijvers kunnen hiervan leren dat je juist als je dicht bij jezelf blijft, tot echtheid komt en anderen kunt raken.
“By sharing things that are close to you, you will connect to people who feel alone in the world.” |  |
Analyse:
Wat Lena Dunham doet sluit aan op wat we eerder zagen in deel 1, dat de meest eerlijke en kwetsbare verhalen, die zeer dicht bij de schrijver zelf liggen, ook de meeste herkenning oproepen bij een publiek. Als mensen roepen dat ze iets herkenbaar vinden, dan zeggen ze in feite: ik heb dat ook! Ze geven en krijgen empathie. Empathie is een vijand van schaamte.
Wat Lena Dunham doet sluit aan op wat we eerder zagen in deel 1, dat de meest eerlijke en kwetsbare verhalen, die zeer dicht bij de schrijver zelf liggen, ook de meeste herkenning oproepen bij een publiek. Als mensen roepen dat ze iets herkenbaar vinden, dan zeggen ze in feite: ik heb dat ook! Ze geven en krijgen empathie. Empathie is een vijand van schaamte.
humor om schaamte te relativeren
Lena Dunham schrijft in Not That Kind of Girl open over haar seksleven, over de manier waarop ze zich altijd slecht heeft laten behandelen door jongens, over haar angststoornissen en over de hulp die ze nodig had van therapeuten. Ze brengt persoonlijke anekdotes met humor en relativering. In een interview met de Volkskrant maakt interviewer Steffie Kouters een opmerking over de humor in het boek.
“Toch: je maakt je ook nogal vrolijk in het boek, over al die psychische bijstand. Zoals telkens, wanneer je iets pijnlijks beschrijft. Alsof je het acceptabel moet maken voor de lezer en jezelf.
[Lena antwoordt meteen:]
‘Zo sta ik in het leven. Humor is voor mij essentieel als ik dingen wil overbrengen. Ik vind dat je overal grappen over moet kunnen maken.’”
Kouters, Steffie. ‘In 'Not that kind of girl' spaart Lena Dunham zichzelf geen moment.’ Volkskrant Magazine, nr. 706 (2014): p. 16-23.
Dat humor belangrijk voor haar is benadrukte ze jaren geleden ook al, in een oud filmpje waarin ze vertelt over haar eerste film Creative Nonfiction. Ze zegt dat ze met de pijnlijke stukjes, zoals wanneer ze voor de eerste keer seks heeft, juist de schoonheid wil laten zien van de gêne en schaamte op zo’n moment.*) Waarschijnlijk is dat voor haar ook echt een manier om beter om te kunnen gaan met wat ze heeft meegemaakt en het kan jou als schrijver ook helpen om beter met schaamte om te gaan.
*) Massify. “Creative Nonfiction - A Conversation with Lena Dunham” Youtube, 19 mei 2010. Web. 28 januari 2015.
*) Massify. “Creative Nonfiction - A Conversation with Lena Dunham” Youtube, 19 mei 2010. Web. 28 januari 2015.
Humor als middel om pijnlijke gebeurtenissen te relativeren, zien we ook terug bij Karl Ove Knausgård. In het boek Vader beschrijft hij bijvoorbeeld hoe erg hij zich er in zijn puberteit voor schaamde dat zijn pik schuin omhoog stond als hij een stijve had. Hij dacht dat hij abnormaal was, maar dan komt hij erachter dat het allemaal wel mee valt met hem:
 | “Toen ik een tijdje daarna op het gymnasium begon, waren op een ochtend alle eersteklassers op de tribune in de Gimlehal verzameld. Ik herinner me niet meer wat de aanleiding was, maar een van de leraren, een in Kristiansand beruchte nudist die naar verluidt in een zomer slechts in zijn onderbroek gekleed zijn huis had geschilderd, verder altijd als een slordige bohémien uit de provincie gekleed ging en wit, krullend warrig haar had, droeg in elk geval een gedicht voor ons voor, liep langs de rijen banken te proclameren en bezong plotseling tot algeheel gelach de pik die zich schuin verhief. |
Dit is een hele kwetsbare en persoonlijke anekdote, maar ook grappig! De humor maakt het makkelijker om dit soort dingen op te schrijven, en het maakt het voor het publiek ook makkelijker om te lezen. Toegankelijker, herkenbaarder, ontroerend bijna. Zonder de humor en de relativering zou het verhaal misschien afstoten.
Knausgård, Karl Ove. Vader. Mijn strijd 1. 2010. Vert. Marianne Molenaar. Breda: De Geus, 2013, p. 77.
Analyse:
Karl Ove Knausgård en Lena Dunham bekijken schaamte allebei op een positieve manier en geven schaamtevolle anekdotes op een positieve manier vorm. Hiervoor gebruiken ze humor. Humor is een extra verdedigingsmiddel tegen de aanvallen van je zelfondermijnende zelf op je authentieke zelf, ofwel tegen de aantasting van je eigenwaarde. Humor zorgt namelijk voor relativering. Relativering is nodig om reële kritiek niet op te blazen tot irreële kritiek, oftewel om reacties en commentaar op je werk niet te zien als reacties en commentaar op jouw persoon.
Karl Ove Knausgård en Lena Dunham bekijken schaamte allebei op een positieve manier en geven schaamtevolle anekdotes op een positieve manier vorm. Hiervoor gebruiken ze humor. Humor is een extra verdedigingsmiddel tegen de aanvallen van je zelfondermijnende zelf op je authentieke zelf, ofwel tegen de aantasting van je eigenwaarde. Humor zorgt namelijk voor relativering. Relativering is nodig om reële kritiek niet op te blazen tot irreële kritiek, oftewel om reacties en commentaar op je werk niet te zien als reacties en commentaar op jouw persoon.
een bron van humor en herkenbaarheid
We hebben het veel gehad over de manier waarop schaamte een drijfveer vormt voor de kwetsbare opstelling van Karl Ove Knausgård en Lena Dunham. Zij hebben schaamte in hun leven meer zin en waarde gegeven, door hun angsten en onzekerheden te gebruiken als bron van humoristisch en herkenbaar materiaal.
Als jij een schrijver bent met angsten en onzekerheden, dan kun jij die ook gebruiken. Door ze in de openbaarheid te brengen, stap je over je belemmeringen heen. Dit brengt je ook dicht bij de belevingswereld van lezers en publiek, want mensen lijken op elkaar, en hoe dichter je bij jezelf blijft, hoe dichter je ook bij anderen komt. Bovendien heeft alleen iemand die iets van zichzelf durft te laten zien, de kans empathie te ontvangen van een ander. Empathie die nodig is om minder last te hebben van schaamte.
Als jij een schrijver bent met angsten en onzekerheden, dan kun jij die ook gebruiken. Door ze in de openbaarheid te brengen, stap je over je belemmeringen heen. Dit brengt je ook dicht bij de belevingswereld van lezers en publiek, want mensen lijken op elkaar, en hoe dichter je bij jezelf blijft, hoe dichter je ook bij anderen komt. Bovendien heeft alleen iemand die iets van zichzelf durft te laten zien, de kans empathie te ontvangen van een ander. Empathie die nodig is om minder last te hebben van schaamte.
De schaamte van de schrijver deel 4 zal gaan over de verschillende manieren van het inzetten van kwetsbaarheid en over het bewaren van afstand om tot teksten te komen die niet alleen persoonlijk, maar ook universeel zijn. We kijken kort naar de keuzes die Lena Dunham en Karl Ove Knausgård hebben gemaakt in autobiografisch schrijven, maar ook naar de Nederlandse schrijfster Esther Gerritsen. Zij schrijft fictie, maar haar personages hebben altijd veel met schaamte te maken. Hoe heeft zij het fenomeen schaamte in haar laatste roman Roxy vormgegeven en wat betekent schaamte voor haar? Hoe werkt zij met persoonlijk materiaal?
In deel 5 zal te lezen zijn hoe Esther Gerritsen negatieve gedachtes bij het schrijven verdooft en hoe Karl Ove Knausgårds ‘schrijfflow’ hem hielp om minder last te hebben van schaamte. De reeks eindigt met een stappenplan voor schrijvers om beter met schaamte te leren omgaan.
In deel 5 zal te lezen zijn hoe Esther Gerritsen negatieve gedachtes bij het schrijven verdooft en hoe Karl Ove Knausgårds ‘schrijfflow’ hem hielp om minder last te hebben van schaamte. De reeks eindigt met een stappenplan voor schrijvers om beter met schaamte te leren omgaan.
